مسیر عصبی چیست؟ | ساخت مسیر عصبی جدید چگونه صورت می گیرد؟

آیا اولین باری که سوار دوچرخه شدید را به یاد دارید؟ من به خوبی آن زمان‌ها را به خاطر دارم و دقیقا می‌دانم که چقدر طول کشید دوچرخه سواری یاد بگیرم. بارها زمین خوردم و تقریبا هفته‌ای دو سه بار با دست و پای زخمی برمی‌گشتم خونه! ولی بعد از مدتی مهارت دوچرخه سواری را یاد گرفتم و از اون به بعد دیگه زمین نخوردم. اما چه اتفاقی افتاد که من توانستم دوچرخه سواری را یاد بگیرم؟ جواب این سوال مربوط به یک بحث بسیار بسیار مهم است؛ ساخت مسیر عصبی جدید.

شاید شما هم تاکنون در مورد مسیر عصبی یا ساخته شدن مسیـر عصبی جدید مطالبی را خوانده یا شنیده‌اید. اما باید با اطمینان به شما بگویم که این بحث آنقدر مهم است که زندگی خیلی از انسان‌ها را دگرگون کرده است. حتما جلوتر درباره تعریف و اهمیت مسیر عصبی بیشتر صحبت خواهیم کرد. در ادامه قصد داریم به سوال‌های زیر پاسخ دهیم:

مسیر عصبی چیست؟ رابطه بین مسیر عصبی با استعداد چی هست؟ مسیر عصبی چگونه ساخته می‌شود؟ چه روش‌هایی برای ساخت مسیر عصبی جدید وجود دارد؟

مسیر عصبی چیست؟ 

همانطور که حتما در جریان هستید؛ مغز فرماندهی کل بدن انسان را در اختیار دارد. پس باید برای تعریف کردن مسیـر عصبی و آشنایی کامل با آن، سفر کوچکی به درون مغز داشته باشیم. مغز انسان از صد میلیارد سلول عصبی یا نورون تشکیل شده است. به طور کلی ما دو نوع نورون یا سلول عصبی داریم؛ نورون‌های حسی (دندریت) و نورون‌های حرکتی (آکسون). زمانی که مغز پیام عصبی را به سیستم عصبی ما ارسال می‌کند؛ این پیام از طریق آکسون‌ها به سلول عصبی بعدی منتقل می‌شود. سپس آن سلول عصبی از طریق دندریت‌هایش آن پیام را دریافت کرده و آن را به بدنه سلولی خود می‌رساند. در این هنگام اگر نیاز باشد، آن پیام از طریق آکسون‌ها به سلول عصبی بعدی منتقل می‌شود. به اتصالاتی که بین اکسون‌ها و دندریت‌ها برقرار می‌شود؛ مسیر عصبی می‌گویند.

به عبارت دیگر هر نورون تعداد زیادی دست دارد که می‌تواند با نورون‌های دیگر ارتباط برقرار کند. زمانی که سلول‌های عصبی یا نورون‌ها با یکدیگر اتصال پیدا می‌کنند؛ مسیر عصبی ساخته می‌شود. زمانی که یک مسیر عصبی ایجاد می‌شود؛ ما می‌توانیم یک کار یا مهارتی را به خوبی انجام دهیم. این مهارت‌ها می‌تواند شامل کارهای ساده تر مانند بستن بند کفش باشد؛ تا کارهایی پیچیده تر مانند برنامه نویسی کامپیوتر. اگر کاری را به راحتی انجام می‌دهید؛ باید بدانید که مسیر عصبی آن در مغز شما ساخته شده است.

یک مثال جالب بزنم؟  

اگر به کشور چین سفر کنید؛ خواهید دید که آن‌ها به جای قاشق و چنگال، از چاپستیک استفاده می‌کنند. چاپستیک همان چوبک غذا خوری یا به اختصار چوبک است که چینی‌ها با استفاده از آن غذا می‌خورند. فرض کنید سر میز نهار خوری نشسته‌اید و مادرتون برای شما پلو مرغ درست کرده است. اما این بار باید از دو عدد چوب برای غذا خوردن استفاده کنید؛ نه قاشق و چنگال. آیا می‌توانید با استفاده از آن‌ها غذای خود را میل کنید؟ فکر می‌کنم بعد از چند بار تلاش کردن، چوبک را روی میز کوبیده و از غذا خوردن منصرف شوید! ولی اگر به یک چینی همان غذا را بدهید؛ خواهید دید که به راحتی یا چوبک‌هایش غذای خود را می‌خورد.

حالا بیایید قضیه را برعکس کنیم و به آن چینی به جای جوبک، قاشق و چنگال بدهیم. خواهید دید که آن فرد نمی‌تواند قاشق و چنگال را به راحتی در دست خودش بگیرد (لااقل مثل ما نمی‌تونه). ولی ما به راحتی با قاشق و چنگال غذای خود را میل می‌کنیم. همین مثال پیش پا افتاده که برای شما زدم، مربوط به موضوع بحث ما یعنی مسیر عصبی است. آن فرد چینی از زمانی که به دنیا آمده، چوبک در دست خود گرفته و با آن غذا می‌خورد. پس مسیر عصبی غذا خوردن با چوبک در مغز او شکل گرفته است. از طرف دیگر مسیر عصبی غذا خوردن با قاشق و چنگال در ذهن ما شکل گرفته و می‌توانیم به راحتی با آن دو غذا بخوریم.

حالا از شما می‌خواهم که به سال‌ها پیش برگردید؛ زمانی که برای اولین بار قاشق و چنگال در دست گرفتید. حتما چند بار قاشق از دستتون افتاده یا غذا را بر روی لباس خود ریخته‌اید. ولی الان شما به راحتی با قاشق و چنگال غذا می‌خورید. حتی در حین غذا خوردن تلوزیون تماشا یا با کسی صحبت می‌کنید، چرا؟ چون در آن سال‌ها مسیـر عصبی غذا خوردن با قاشق و چنگال در مغزمان به صورت کامل ساخته نشده بود. ولی به مرور زمان آنقدر این کار را تکرار کردیم که مسیر عصبی آن بسیار سخت و محکم شد. پس شما برای یاد گرفتن مهارت غذا خوردن با چوبک فقط یک راه دارید. ساخت مسیر عصبی جدید غذا خوردن با چوبک به جای قاشق و چنگال.

چند مثال دیگر برای آشنایی بیشتر با مسیر عصبی  

• هنگام بستن بند کفش؛ مسیر عصبی بستن بند کفش فعال شده و پس از پایان کار خاموش می‌شود.
• هنگام رانندگی کردن؛ مسیر عصبی رانندگی کردن فعال شده و بعد از اتمام کار خاموش می‌شود.
• هنگام راه رفتن؛ مسیر عصبی راه رفتن در مغز شما فعال شده و پس از ایستادن خاموش می‌شود.
• هنگام صحبت کردن؛ مسیر عصبی صحبت کردن فعال شده و پس از سکوت خاموش می‌شود.

مسیر عصبی یا استعداد؟ رابطه این دو چیست؟  

تا اینجا به طور کلی با مفهوم مسیـر عصبی و فرآیند ساخت مسیر عصبی جدید آشنا شدید. اما وقت آن رسیده است که یک پرسش مهم را مطرح کنیم. چرا فردی یک مهارت را مثلا در 6 ماه و شخصی دیگر همان مهارت را در 2 سال یاد می‌گیرد؟ آیا شخص دومی بهره هوشی کمی دارد؟ در اینجاست که باید به مؤلفه مهم دیگر به نام استعداد توجه کنیم. اما قبل از هر چیز باید ببینیم که استعداد به چه معناست؟

استعداد چیست؟   

امروزه تعریف استعداد با آن چیزی که تا الان از آن اطلاع داشتیم؛ متفاوت است. یادم می‌آید در دوران مدرسه، دانش آموزان از نظر استعداد به دو دسته تقسیم می‌شدند. دانش آموزان با استعداد و دانش آموزان بی استعداد! مثلا اگر کسی در درس ریاضی خوب بود با استعداد بود. ولی آن دانش آموزی که درس ریاضی‌ یا علومش پایین بود؛ بی استعداد خطاب می‌شد! خدا وکیلی این چه معیاری بود که برای ما در نظر داشتند؟ ولی امروزه استعداد را به صورت زیر تعریف می‌کنند:

استعداد به معنی سرعت یادگیری است؛ یعنی هر چقدر سرعت یادگیری فردی در یک حوزه مشخص بیشتر باشد؛ آن فرد با استعداد تر است.

باز هم طرح یک مثال موضوع را روشن تر خواهد کرد. فرض کنید آرش و احسان به صورت همزمان در دوره آموزشی مهارت سئو شرکت می‌کنند. پس از گذشت یک سال، علی این مهارت را به خوبی یاد گرفته و مشغول گرفتن پروژه است. اما احسان هنوز نیاز به تمرین و کارآموزی داشته و نمی‌تواند از پس انجام پروژه برآید. در اینجاست که باید بگوییم علی از احسان با استعداد تر است. به همین راحتی. دقت کنید که این موضوع اصلا به این ربطی ندارد که احسان از علی خنگ تر است! بلکه می‌توان اینطور گفت که مسیـر عصبی یادگیری این مهارت، مقداری از قبل در ذهن علی ساخته شده بود. پس علی مهارت سئو را در مدت زمان کمتری یاد گرفت. ممکن است در یک کار دیگر (مثلا فوتبال بازی کردن) احسان از علی با استعداد تر باشد.

 5 روش برای ساخت مسیر عصبی جدید  

یاد گرفتن یک کار جدید  

اولین روشی که برای ساخت مسیر‌ عصبی جدید به ذهن می‌رسد؛ یادگیری یک کار یا مهارت جدید است. زیرا هر کاری که شما می‌خواهید یاد بگیرید؛ باید ابتدا مسیر عصبی آن را در ذهن خود بسازید. چه بخواهید ورزش خاصی را یاد بگیرید یا زبان خود را تقویت کنید، با ابتداید مسیر عصبی آن را بسازید. پس می‌توانید برای یادگیری کارهایی که علاقه دارید و مهارت‌هایی که شما را رشد می‌دهند؛ برنامه ریزی کنید.

انجام کارهای قبلی با روش‌های جدید

از دیگر روش‌هایی که می‌توانید برای ساخت مسیر عصبی جدید در مغز خود استفاده کنید؛ تغییر روش انجام کار است. به عنوان مثال اگر راست دست هستید؛ سعی کنید بعضی از کارهای خود را با دست چپ انجام دهید. مثلا با دست چپ قاشق را در دست گرفته و غذا بخورید. یا اگر فوتبال بازی می‌کنید؛ با پای غیر تخصصی خود شوت بزنید. یا مثلا اگر همیشه از یک خیابان مشخص به محل کار خود می‌روید؛ گاهی اوقات مسیر خود را تغییر دهید. تمامی این کارها باعث می‌شود که مسیر عصبی جدید در مغز شما ساخته شود.

تصور سازی ذهنی

شاید براتون جالب باشد که تصویر سازی ذهنی، همانند تمرین عملی کردن باعث ایجاد مسیر عصبی می‌شود. این نتیجه یک آزمایش است که بین دو گروه از افراد که در حال یادگیری پیانو بودند؛ انجام شد. از گروه اول خواسته شد که در مدت زمان مشخصی تمرین عملی انجام دهند. اما گروه دوم موظف بودند که پیانو زدن را صرفا در ذهن خود تصویر سازی کنند. در پایان مشخص شد که گروه دوم با کمی اختلاف، دارای مهارت یکسانی در مقایسه با گروه اول بودند. اگر در حال یادگیری مهارت خاصی هستید؛ می‌توانید گاهی اوقات از این تکنیک نیز استفاده کنید.

اگر من بودم چیکار می‌کردم؟

در این تکنیک برای ساخت مسیر عصبی جدید، ما خود را جای دیگر افراد می‌گذاریم. حتما اتفاق افتاده است که با خود گفته‌اید؛ اگر جای فلانی بودم، فلان کار را می‌کردم. مثلا این اتفاق بارها برای من هنگام تماشای مسابقه فوتبال پیش آمده است. زمانی که مهاجم توپی را خراب می‌کند، با خودم می‌گویم که اگر جای آن بازیکن بودم، چگونه شوت می‌کردم!؟

تمرین و باز هم تمرین

در کنار تمامی این تکنیک‌ها، آن چیزی که از شما یک اسطوره می‌سازد؛ تمرین کردن است. با تمرین کردن شما می‌توانید مسیر عصبی کاری را در ذهن خود ایجاد کرده، تا جایی که آن کار را مثل آب خوردن انجام دهید. پس الان به خوبی متوجه می‌شویم که چرا اوایل یادگیری هر چیزی سخت بوده ولی به مرور راحت می‌شود. مثلا اولین روزهایی که به عنوان یک نیروی کار وارد شرکت یا مجموعه‌ای می‌‍شوید، به شما سخت می‌گزرد. چون هنوز مسیر عصبی کار کردن در آنجا در مغز شما ساخته نشده و به همین دلیل کمی اذیت می‌شوید. در ابتدا مغز مشغول ساخت مسیر عصبی است و تا زمان ساخته شدن کامل آن مسیر، تمرین نیاز است. به مرور زمان هر چه مسیر عصبی هموار تر شود؛ درصد خطا و اشتباهات نیز کمتر می‌شود.

چرا برای ساخت مسیر عصبی جدید تلاش نمی‌کنیم؟   

اشتباه می‌کنیم  

فکر نمی‌کنم هیچ انسانی دوست داشته باشد که حین انجام کاری اشتباه کند. در واقع ما دوست داریم که کارها را بدون اشتباه و صحیح انجام دهیم. به همین دلیل بعضی از افراد هنگام یادگیری مهارتی خسته شده وسط کار جا می‌زنند. مهارت در یک کار نیاز به ایجاد مسیر عصبی داشته و ساخته شدن مسیر عصبی نیز نیاز به تمرین دارد. پس می‌توانید همیشه رابطه زیر را به خاطر داشته باشید:

تمرین کردن      ⇐      ساخت مسیر عصبی جدید       ⇐       ایجاد یک مهارت جدید

مسخره می‌شویم

اشتباه کردن در بعضی از اوقات باعث می‌شود دیگران ما را مسخره کنند. اما باید این نکته را بدانیم که در همین مواقع است که فرق بین آدم‌های موفق و معمولی آشکار می‌شود. نباید به خود اجازه دهید که این بهانه‌ها شما را از ادامه راه منصرف کند. بلکه باید با قدرت ادامه دهید و بدانید که اندکی صبر سحر نزدیک است. ما می‌توانیم با ساخت مسیر عصبی یادگیری، مهارت منحصر به فردی را یاد گرفته و بین دیگران بدرخشیم.

نا امید می‌شویم

زمانی که دو اتفاق قبلی برای ما  رخ می‌دهد؛ امکان ناامیدی وجود دارد. در اینجا داشتن هدف و ایمان به آن‌ها به همراه چاشنی انگیزه، به شما امید می‌دهد. باید اهداف خود را به درستی مشخص کرده و همیشه همراه خود داشته باشید. در ضمن باید توانایی حفظ و ایجاد انگیزه را نیز در خود داشته باشید.

نیاز به صرف انرژی داریم

تلاش و تمرین کردن نیاز به صرف انرژی دارد و باعث خستگی ما می‌شود. بنابراین خیلی از افراد به دلیل تنبلی، خود را از رسیدن به اهدافشان دور می‌کنند. باید برنامه دقیقی برای تمرین کردن خود داشته باشید و در انجام آن کوتاهی نکنید. درست است که در ابتدا یادگیری یک کار نیاز به تلاش دارد. اما باید بدانیم که این مربوط به زمانی است که مسیر عصبی در حال ساخته شدن است. بعد از ساخت مسیر عصبی جدید، ما آن کار را به کمترین انرژی انجام می‌دهیم.

مسیر عصبی مثبت و منفی

به طور حتم با خواندن این مقاله دید خوبی نسبت به یادگیری و مسیر عصبی پیدا کرده‌اید. اما مراقب باشید که گاهی اوقات در مغز ما مسیر عصبی منفی ساخته می‌شود و می‌تواند ما را از موفقیت دور کند. مثلا فردی را در نظر بگیرید که با تلاش و استمرار مسیر عصبی سحرخیزی را در خود ساخته است. این فرد اگر بخواهد سحر خیز نباشد؛ اذیت می‌شود. از سوی دیگر شخصی را در ذهن خود فرض کنید که هر روز ساعت 10 از خواب بیدار می‌شود. در واقع در مغز این شخص مسیر عصبی تا لنگ ظهر خوابیدن ساخته شده که یکی از دشمن‌های اصلی موفقیت است.

کشف مسیر عصبی انقلابی به پا کرد

در مقدمه به شما گفتم که کشف و تعریف مسیر عصبی در علم، زندگی خیلی از افراد را تغییر داد. اما چرا؟ چون آن‌ها متوجه شدند که بی استعداد نیستند و می‌توانند در هر کاری که می‌خواهند به مهارت برسند. آن‌ها متوجه شدند که با ساخت و تقویت مسیر عصبی، هر کاری را می‌توانند انجام دهند.

چند نکته مهم:

• با خواندن این مقاله دیگر معنایی ندارد که ما شخصی را خوش شانس بدانیم. مثلا کریستیانو رونالدو بازیکن معورف و حرفه‌ای فوتبال را در نظر بگیرید. همه به خوبی می‌دانیم که او تاکنون بسیار سخت تمرین کرده و همچنان این کار را انجام می‌دهد. بعلاوه او استعداد فوتبال بازی کردن را نیز داشته است. در کنار همه این‌ها او علاقه شدیدی به فوتبال داشته که در موفقیت او بسیار تأثیر گزار بوده است. در کنار هم قرار گرفتن این سه عامل است که او را تبدیل به یک اسطوره فراموش نشدنی در دنیای فوتبال کرده است.
• هیچگاه شخصی را بدون دلیل با خود مقایسه نکنید. اگر می‌بینید که او در کاری از شما بهتر است، باید زمانی که برای تمرین صرف کرده را بررسی کنید. دقت کنید که شما لزوما از او کم هوش تر نیستید؛ شاید مسیر عصبی در او بهتر ساخته شده است. به صورت خلاصه دلیل برتری او را می‌توانید در سه مؤلفه مسیر عصبی، استعداد و علاقه جستجو کنید.
• درست است که ما در این مقاله بارها به ساخت مسیر عصبی جدید اشاره کردیم. اما دقت کنید که اگر شما به کاری علاقه نداشته باشید؛ یعنی برای ان کار ساخته نشده‌اید. شاید شما با انجام ان کار درآمد کسب کنید؛ اما رضایت قلبی نخواهید داشت. حالا تصور کنید که به کاری علاقه دارید و با تمرین مسیر عصبی آن را نیز بسازید. شما به یک اسطوره تبدیل خواهید شد!

ساخت مسیر عصبی به معنای یادگیری یک مهارت جدید است. زمانی که شما شروع به یادگیری می‌کنید؛ مغز شروع به ساختن مسیسر عصبی جدید می‌کند. اما باید این نکته را بدانید که هیچ بنایی یک شبه ساخته نشده است. پس ساخت مسیر عصبی نیز نیاز به تلاش و تمرین دارد که به قوی ترین حالت خود برسد. مسیر عصبی خوب باعث ایجاد اعتماد به نفس در شما شده و شما را تواناتر می‌کند. آیا تاکنون مسیر عصبی کار یا مهارت خاصی را در خود به وجود آوریده‌اید؟ به طوری که انجام آن کار برای شما آسان و بریا بقیه سخت باشد؟ لطفا پاسخ خود را در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.